A fin da crise anúnciase aos catro ventos neste ano electoral no que os dous grandes partidos estanse a xogar o dereito de alternancia que veñen practicando desde a fin da Transición. O crecemento do emprego, a baixa da prima de risco ou o aumento do consumo e do turismo poderían servir para dar por finiquitados os anos de recurtes e pesimismo colectivo.

O problema é que as salvas e foguetes son aínda un espellismo para aqueles parados de longa duración que xa perderon o dereito á prestación, para os que sobreviven con 400 euros ao mes ou mesmo para os que conseguiron atopar traballo neste tempo, pero que integran esa estatística de pobreza laboral, na que se calcula que hai 1,5 millóns de traballadores, a gran maioría mulleres.

A recuperación tamén semella que chegará máis tarde a aquelas rexións ou provincias menos desenvolvidas e nas que a crise tardou en chegar, polo que se corre o risco de que España e os seus habitantes avancen a dúas velocidades se ninguén o remedia.

Nos vindeiros meses escoitaremos todo tipo de propostas para mellorar a situación dunha poboación que, agás en casos contados, sufriu en maior ou menor medida uns anos de crise nos que houbo que mudar hábitos e fixar prioridades como penitencia por vivir por enriba das nosas posibilidades. Pero se esas iniciativas non se basean en xeralizar o crecemento, alo menos comigo que non conten.

Xente á marxe do crecemento

La imagen de un ciudadano delante del concello de Lugo, megáfono en mano y acusando de todos sus males al portavoz del PP se repite a cada convocatoria de pleno y bien podría ser la metáfora de un país en el que miles de personas claman en el desierto contra ya no se sabe quién ni qué. A los políticos les va en el sueldo estas molestas compañías, aunque la raya que divide el pataleo del acoso sea difícil de definir. Aun así, me quedo con una sociedad en la que las quejas contra lo público puedan ser trasladadas no solo a través de un formulario oficial, sino también in voce —dentro de los decibelios permitidos, eso sí— ante quienes les representan.
El comienzo del curso político augura nuevas movilizaciones colectivas e individuales, porque el ciudadano sigue sin acostumbrarse a esa devaluación de la dignidad que había ido atesorando a base de esfuerzo y tesón. La protesta es el único derecho que aún no se ha recortado, aunque su efectividad sea cada vez menor a medida que aumenta la desesperanza.
Septiembre es un mes de tránsito hacia otro otoño incierto en el que nadie quiere aventurar si será el último en el fondo del pozo. El Ibex, la prima de riesgo, las cifras del paro ya no nos sirven de barómetro que anuncie brotes verdes y solo los colores del cielo en el crepúsculo, sentados al calor de un banco de piedra, nos ofrecen el único mensaje de serenidad que se otea en el horizonte.

Será que levo desde os tenros vinte anos dando o callo que non imaxino levantarme unha mañá e atoparme sen nada que facer. E seguramente isto lle pasaba á gran maioría deses máis de 5,6 millóns de españois en idade de traballar antes de que a EPA os colocase fóra do mundo laboral. Para eles, un consello dos quen di que tiveron durante algún tempo esas vacacións non desexadas: o importante é non perder a fe, manter a rutina familiar, empregar o tempo que antes se dedicaba ao choio en visitar empresas, enviar currículos e, sobre todo, seguir formándose. Pero terapias á marxe, o que eu non concibo é que un país desperdicie unha masa traballadora tan ampla, que non faga un esforzo colectivo por pórlle remedio e que apenas ofreza xa aos seus mozos oportunidades como as que eu tiven. A alternativa que se lles presenta é a mesma que se lles ofreceu hai décadas a seus avós ou pais: a emigración. E aínda que xa non resulta tan traumática como daquela, porque hoxe en día pódese chegar a Galicia máis rápido desde Londres, Berlín ou Xenebra que desde Bilbao ou Barcelona, creo que iniciar unha vida lonxe da contorna onde te criaches sempre debe de ser unha elección persoal, nunca unha obriga. Se cadra por iso cando escoito un pai orgulloso de que o seu fillo teña un bo posto de traballo a centos de quilómetros dubido entre darlle os parabéns ou consolalo

Son casi cinco millones y deberían estar en el centro del debate político durante la campaña electoral que comienza mañana por la noche, aunque seguramente los candidatos solo los utilicen estos días para hacer demagogia y prometerles un futuro menos incierto que el actual.

El desempleo es ahora mismo, según el CIS, la principal preocupación de los españoles, esa que siempre ocupaba puestos menos destacados cuando las bombas de Eta eran semanales o los escándalos de corrupción ni se daban contado con los dedos de las manos.

El modelo económico que los gobiernos europeos usaron como manual fracasó, pero en España parece que se pagaron más caros los errores y ese índice de paro del 21,5%, que llega al 45,7% en el caso de los jóvenes, es la prueba irrefutable de que ningún gobierno, ni estatal ni autonómico, es capaz de encontrar soluciones, hasta el punto de que son pocos los que confían en que tras el 20-N haya un cambio de tendencia.

Inquieta ver, por ejemplo, como en Andalucía hay hasta 1,2 millones de trabajadores sin empleo o que en Galicia estemos en niveles de récord, con 226.000 gallegos en paro. Pero aún preocupa más ver que en estos días de precampaña lo único que parece importar a los políticos es si son ellos los más limpios o si tras las elecciones se va o no a negociar con Eta. ¿Pero acaso esta gente no se entera de qué es lo que de verdad preocupa a los españoles?

Os políticos que sustentaron o franquismo fartáronse de xustificar a mala marcha da economía culpando á pertinaz seca dos problemas que orixinou a autarquía dos primeiros anos de ditadura ou as crises do petróleo de inicios dos setenta e que castigaron a aquela incipiente clase media. Agora o Goberno de Zapatero tamén xustifica o drama persoal de catro millóns de parados acusando ao mal tempo dos últimos meses de evitar un escenario de recuperación. «O axuste prodúcese por motivos climatolóxicos no sector da construción», asegurou onte o responsable da Seguridade Social, Octavio Granado, para lamentarse dunha nova caída nas afiliacións.
Pero se a maquinaria laboral do país non acaba de arrincar coas medidas dos socialistas, en Galicia, onde hai Goberno do PP desde fai nove meses, non se conseguen parir tampouco políticas de emprego como se prometía nos programas electorais. E a situación se cabe é aínda máis crítica, tendo en conta a distancia que sempre houbo coas chamadas comunidades ricas, e sobre todo polo último dato: o aumento do paro e da caída de asegurados é superior en Galicia á media nacional. Claro que igual a culpa é da pertinaz choiva deste noso país.

O pesimismo alaga o último estudo do CIS, no que case o 80% dos enquisados considera que o principal problema é o paro, e non é estraño porque resulta difícil atopar a alguén que non teña na súa familia ou círculo de achegados a alguén sen traballo. A taxa de desemprego roza o 20 por cento e nalgunhas autonomías como Canarias ou Andalucía as cifras son de récord. Ademais, a vicepresidenta Elena Salgado anuncia que o dato de decembro, aínda que non será tan catastrófico como o de 2008, si será negativo. Acábase así un ano que é mellor esquecer e onde a palabra crise foi a máis cacareada por ricos e pobres, apocalípticos e integrados e, claro, por traballadores e parados.
Pero o panorama que debuxan os enquisados polo CIS é tamén de diván de psicoanalista, pois unha cuarta parte cre que a situación irá a peor e case a metade, que seguirá igual. En todo caso merece a pena quedar coa outra cuarta parte que cre que mellorará. Sexa por ilusos, por militantes do optimismo ou porque cren que tocaron fondo, apúntome cos que brindarán por un ano mellor, con máis traballo para todos e menos apuros por chegar a fin de mes, e con saúde. Porque para pesimistas xa nos chega con aqueles que a diario nos recordan o mal que vai isto.

En plena recesión polos prezos do petróleo no mundo, os ‘Supertramp’, aquela banda británica de rock progresivo, sacou á rúa a mediados dos 70 ‘Crisis? What Crisis?’, o seu segundo disco, cunha tensión instrumental moi acorde con aqueles tempos de incerteza económica e política no mundo. Na carátula de portada do LP -un soporte que axudaba tamén a amosar a orixinalidade do artista e que dinamitou o MP3 e o Ipod-, unha fotomontaxe recollía a un home en bañador prácidamente sentado baixo un parasol en medio dunha paisaxe de decadencia fabril. A ilustración deixaba transcender unha despreocupación, non sa bemos se das autoridades ou da xeración dos músicos, diante da recesión, unha actitude que ben podería servirnos hoxe en día para describir a esa non crise que desde o Goberno se tenta agochar pese aos últimos datos que amosan un crecemento do número de parados en case 250.000 persoas no primeiro trimestre do ano, preto de 12.000 deles en Galicia, segundoos datos da Enquisa de Poboación Activa.
O vicepresidente Solbes, que agora fala de un axuste propio do ciclo económico e augura que nun ano todo estará superado, ben podería ter sido, por idade e ideoloxía, o protagonista daquela foto estival do disco, e escoitando o seu discurso tecnicista o pobo non tería porque preocuparse se non fora polos problemas que teñen para chegar a fin de mes despois das subidas das hipotecas, os carburantes, o pan, o leite… Fronte ao optimismo do feliz veraneante atopamos a unha oposición que, recén instalada no Congreso e o Senado, de seguro que aproveitará os vindeiros meses para meter o dedo na chaga, logo de que Zapatero se considerase capaz de afrontar sen compañía os vindeiros catro anos. O PP, malia a feira interna que vive, fai causa común para sacalle as cores á política económica dos socialistas, algo que podería ter sido a principal baza para recuperar o Goberno se non fora polo radicalismo noutros temas que agora tenta desterrar Rajoy.
Mentres, os sindicatos maioritarios son máis moderados nas críticas, aínda que seguramente esperan ter un maior protagonismo máis aló do vindeiro Primeiro de Maio, xa que os traballadores aos que representan vanlles esixir un papel belixerante para evitar que todos os efectos da crise acaben repercutindo só nas súas costas. En Lugo quizá tiveramos esta semana un adianto do que pode traer unha etapa de recesión económica. A liorta montada diante dunha empresa láctea, unha das poucas industrias que ten Lugo, debería facernos reflexionar; aínda que algúns preferirán disfrutar dos raios de sol primaverais.