A fin da crise anúnciase aos catro ventos neste ano electoral no que os dous grandes partidos estanse a xogar o dereito de alternancia que veñen practicando desde a fin da Transición. O crecemento do emprego, a baixa da prima de risco ou o aumento do consumo e do turismo poderían servir para dar por finiquitados os anos de recurtes e pesimismo colectivo.

O problema é que as salvas e foguetes son aínda un espellismo para aqueles parados de longa duración que xa perderon o dereito á prestación, para os que sobreviven con 400 euros ao mes ou mesmo para os que conseguiron atopar traballo neste tempo, pero que integran esa estatística de pobreza laboral, na que se calcula que hai 1,5 millóns de traballadores, a gran maioría mulleres.

A recuperación tamén semella que chegará máis tarde a aquelas rexións ou provincias menos desenvolvidas e nas que a crise tardou en chegar, polo que se corre o risco de que España e os seus habitantes avancen a dúas velocidades se ninguén o remedia.

Nos vindeiros meses escoitaremos todo tipo de propostas para mellorar a situación dunha poboación que, agás en casos contados, sufriu en maior ou menor medida uns anos de crise nos que houbo que mudar hábitos e fixar prioridades como penitencia por vivir por enriba das nosas posibilidades. Pero se esas iniciativas non se basean en xeralizar o crecemento, alo menos comigo que non conten.

Xente á marxe do crecemento

Unha sociedade que quere vivir tan á présa semella que non está a disfrutar o presente. Senón que alguén me explique por que a finais de outubro xa comenzan a instalarse alumeados navideños e a ofrecernos a lotaría, en Nadal anúncianos ofertas de cruceiros de vacacións, en primavera non paran de pasarnos imaxes dos primeiros bañistas en Benidorm e no verán colócanos coleccionables e maquetas imposibles para armar nas horas mortas dos días de frío.

Son só exemplos dunha cultura consumista que nos inculcaron aos da miña xeración e as sucesivas e que aceptamos sen miramentos ata que se nos botou enriba hai seis anos unha crise económica que tamén nos fixo reflexionar sobre o que é verdadeiramente importante.

Porque se é certo que algún día vivimos por enriba das nosas posibilidades, agora dános a impresión de que foi en diferido, que diría Cospedal, e cando nos ía tocar a quenda de meterlle o dente ao xamón pata negra atopamos con que só nos deixaron o óso para facer o caldo. E por enriba, esa obsolescencia programada que nos obriga a cambiar a neveira, o coche ou o móbil cada poucos anos estalles a xerar problemas as unhas familias que xa nin queren ver as ofertas do súper no seu buzón.

Din os expertos en economía que a mellor forma de saír dunha crise e fomentando o consumo. Vale, pero que polo menos nos deixen chupar en paz o xelado antes de que se derreta.

No país das contradicións que é España, onde malia ser deporte nacional o chupeteo vai á quebra unha fábrica de piruletas, unha muller á que algúns atrevidos deron por morta logrou superar unha enfermidade tan descoñecida como o ébola grazas á sanidade pública que o Goberno quere privatizar.

Malia que aínda tardarán días en darlle a alta a Teresa Romero, seguro que tardará menos tempo en apuntarse o tanto da curación esa ministra de Sanidade que durante unhas semanas axudou a desatar o pánico entre a poboación, coa axuda do xornalismo máis tendencioso.

Non é esta a primeira nin será a última das crises sanitarias que vai vivir un país que sae flote porque semella inmergullable, pero en canto se consiga superar esta —e coido que así será porque xa está o ianqui niso—, o primeiro que habería que prantexarse é a existencia dun ministerio que, logo do traspaso de competencias sanitarias ás autonomías, non é capaz de asumir a única tarefa intrasferible, a coordinación en situacións de emerxencia.

Ana Mato acusou hai uns días á oposición de facer política na fase crítica do contaxio de ébola de Teresa Romero. Agora que sabemos que a enfermidade pode ser tan mortífera é ao mesmo tempo tan superable como unha gripe, sería logo o momento de facer política coa xestión dun problema levado sen xeito desde o principio e pedirlle á ministra que, por favor, marche para a casa.

Teresa Romero, coa primeira vítima do caos sanitario

Será que levo desde os tenros vinte anos dando o callo que non imaxino levantarme unha mañá e atoparme sen nada que facer. E seguramente isto lle pasaba á gran maioría deses máis de 5,6 millóns de españois en idade de traballar antes de que a EPA os colocase fóra do mundo laboral. Para eles, un consello dos quen di que tiveron durante algún tempo esas vacacións non desexadas: o importante é non perder a fe, manter a rutina familiar, empregar o tempo que antes se dedicaba ao choio en visitar empresas, enviar currículos e, sobre todo, seguir formándose. Pero terapias á marxe, o que eu non concibo é que un país desperdicie unha masa traballadora tan ampla, que non faga un esforzo colectivo por pórlle remedio e que apenas ofreza xa aos seus mozos oportunidades como as que eu tiven. A alternativa que se lles presenta é a mesma que se lles ofreceu hai décadas a seus avós ou pais: a emigración. E aínda que xa non resulta tan traumática como daquela, porque hoxe en día pódese chegar a Galicia máis rápido desde Londres, Berlín ou Xenebra que desde Bilbao ou Barcelona, creo que iniciar unha vida lonxe da contorna onde te criaches sempre debe de ser unha elección persoal, nunca unha obriga. Se cadra por iso cando escoito un pai orgulloso de que o seu fillo teña un bo posto de traballo a centos de quilómetros dubido entre darlle os parabéns ou consolalo

Aínda que non o imaxinabamos a finais dos noventa, estamos a vivir un inicio de século caracterizado pola cultura do medo. O efecto 2000 foi só un avance do que nos esperaba co paso dos anos, pero aquel engano co que os xigantes da informática lograron disparar os seus beneficios e, de paso, advertir da súa capacidade para amedrentarnos foi unha falcatruada comparado co pánico global inflixido por Bin Laden e os seus secuaces a unha cidadanía que se viu exposta ao crime indiscriminado.

Superada en parte a alarma terrorista, infundíusenos pavor con pandemias supostamente incontrolables, con desastres naturais impredicibles ou cos efectos para a saúde das novas tecnoloxías ou os alimentos manipulados. Pero nos últimos anos os encargados de atenazarnos son os mercados, unha entelequia integrada polos grandes capitais que sempre dirixiron os nosos destinos, pero que aproveitaron o momento de incerteza para facerse co control da máquina do pánico.

Agora aos nosos medos convencionais, como a enfermidade, a morte, a violencia ou a inseguridade, unimos outros como a inestabilidade laboral, a perda de propiedades ou a volatilidade dos aforros, polo que, de seguir esta escalada alarmista, case vai ser mellor que se cumpra a profecía maia e descansemos todos en paz.

Advirten os apocalípticos que a imposibilidade de facer efectiva unha nova guerra mundial da que ningún estado, fortuna ou iluminado sairía ben parado é o que alenta esta desestabilización que chamamos crise, pero que vai camiño de converterse en depresión. Esta teoría conspiratora, que podería servir para armar un best seller, ata reconforta se de verdade todo o malo que lle poida pasar aos países desenvolvidos (o resto seguirá sufrindo como sempre) é que gran parte da súa clase media perda as súas casas e aforros, e se vexa condenada a empezar de cero, como vítimas ilesas dun tsunami.
Non creo que o banco Goldman Sachs domine o mundo nin que Standard & Poor’s poida quitarlle a triplo A a humanidade, pero si que penso que as súas ameazas convenceron aos dirixentes mundiais de que a súa marxe de manobra é limitada. E por iso, do mesmo xeito que nos prolegómenos da Segunda Guerra Mundial os militares tomaron o control para impor o discurso das armas, agora son os grandes inversores os que ditan as normas aos gobernos para que non adopten decisións que afecten aos seus clientes. De haber guerra invisible, queda por saber o grao de irritación social que se pode xerar. De momento só uns centos de miles de indignados se mobilizaron, pero ata o capital ridiculiza agora en anuncios de telefonía a súa acción consensuada. Quizá algo inquietan.

Millóns de traballadores españois -máis de catro xa o fixeron antes forzosamente- iniciaron unhas vacacións que este ano ben poderían ter o lema que popularizaron eses adolescentes fartos dos consellos dos seus pais carcas: «Non me ralles máis». Primeiro porque seguro que xa están ata a pucha de que lles recorden que estamos en crise, que hai que atarse o cinto, baixarse os soldos se se está na nómina da administración ou deixar para outro ano calquera compra que deixe a cero a conta de aforro. Segundo porque tampouco lles interesa saber se o Estado corre o risco de romper por un estatuto de autonomía catalán que o Constitucional tardou catro anos en corrixir, en todo un alarde de parsimonia xudicial. E terceiro porque xa non lles sorprende nada das tramas de corrupción que se adoitan tecer ao redor dos partidos que gobernan e que veñen demostrar que a democracia é un sistema tan agradecido que permite manter nos seus escanos aos que meteron a man no caixón.
Como moito, durante os días de asueto, os españois permiten que se lles «ralle» coas posibles fichaxes do seu equipo de fútbol ou sobre a última conquista do famoso/a de turno. E en setembro, xa falaremos.